Nagroda Nobla w dziedzinie literatury to od co najmniej kilkudziesięciu lat zdecydowanie najważniejszy laur, jaki może przypaść pisarzowi. Niezależnie jednak od swojej ogromnej wagi, nagroda Nobla w dziedzinie literatury od początku budziła rozliczne kontrowersje.
Literacka Nagroda Nobla: krótki rys historyczny
Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury ustanowiono w roku 1895. Po raz pierwszy została ona jednak przyznana 6 lat później, bo w roku 1901. Premierowym laureatem Nobla w dziedzinie literatury był francuski poeta Sully Prudhomme. Już w roku 1905 nagrodę otrzymał pierwszy reprezentant literatury polskiej, a mianowicie Henryk Sienkiewicz.
Jednak już początkowe lata istnienia Nobla w dziedzinie literatury budziły ogromne konsekwencje. Wystarczy wspomnieć, że Henrykowi Sienkiewiczowi przyznano Nobla w czasie, kiedy żył jeszcze Lew Tołstoj. Wielki Rosjanin zresztą w ogóle nie doczekał się tego odznaczenia, co do dzisiaj jest uznawane za jeden z największych skandali.
Na tym jednak kontrowersje związane z literackim Noblem bynajmniej się nie zakończyły. Na liście pisarzy uhonorowanych tą nagrodą znajduje się co prawda wiele prawdziwie wybitnych postaci. Wystarczy tutaj wskazać na takich gigantów literatury powszechnej jak Tomasz Mann, William Faulkner, Albert Camus, Gabriel Marquez czy Czesław Miłosz.
Jednocześnie jednak wśród odznaczonych nie znajdziemy takich nazwisk, jak Joseph Conrad, Marcel Proust, Vladimir Nabokov, Jose Luis Borges. Przez lata podnoszono, że kryteria, jakimi kieruje się noblowska komisja, są trudne do zrozumienia. Brak wśród wyróżnionych Nabokova lub Borgesa można tłumaczyć faktem, iż pisarzy tych trudno zaliczyć do moralistów; ich literatura zbyt bardzo ciążyła w kierunku "czystej sztuki", co w pewnej mierze stoi w sprzeczności z założeniami literackiej Nagrody Nobla. Z tej samej perspektywy nie sposób jednak wyjaśnić pominięcia, chociażby Prousta, Tołstoja czy Conrada.
Polskie akcenty
Jak do tej pory piątka polskich pisarzy została uhonorowana Noblem. Pierwszy był wspominany już Henryk Sienkiewicz. Niedługo później nagroda Nobla w dziedzinie literatury została przyznana Władysławowi Reymontowi. Tutaj warto wspomnieć, iż w Polsce uznano to za skandal, ponieważ za absolutnego faworyta oraz pisarza najbardziej zasługującego na to wyróżnienie uznawano Stefana Żeromskiego.
Kolejni polscy laureaci literackiego Nobla to Czesław Miłosz, a następnie Wisława Szymborska oraz Olga Tokarczuk. Również w odniesieniu do najnowszych czasów podkreśla się pominięcie tak wybitnych polskich pisarzy, jak Zbigniew Herbert, Tadeusz Różewicz czy Adam Zagajewski.