Kto i kiedy ustawił kamienny krzyż
Niewielka wieś k. Terespola ma historię bogatą i pokomplikowaną. "Neple a Krakowo to jednakowo" mawiał żartem wieloletni proboszcz i badacz przeszłości regionu śp. ks. Zdzisław Oziembło. Jednym z dowodów tego twierdzenia ma być obecność tajemniczego artefaktu, ustawionego nieznaną ręką, na lewo od dzisiejszej drogi nr 698.
W miejsce konkretnej wiedzy oczywiście zawsze chętnie wchodzi legenda. Miejscowi opowiadają, że to nie krzyż, a zaklęta w kamień dziewczyna, która wbrew woli rodziców postanowiła wyjść za mąż. Matka ze łzami w oczach przekonywała ją do ostatnich chwil, a kiedy nieposłuszna dziewucha już biegła do cerkwi, przeklęła córę. Ta najpierw biegła coraz wolniej a w końcu zamieniła się w głaz. Dawniej niektórzy upierali się, że na posągu widać ślady twarzy i kraśnych korali, ale dziś już chyba czas zatarł je ostatecznie.
Pokuta zabójcy?
Czym więc może być ten głaz? Pierwsze skojarzenie pcha nas do krzyży pokutnych, stawianych przez zabójców w miejscu dokonanej zbrodni. Stanowił on podsumowanie procesu jednania sprawcy z ofiarą, jej rodziną i Bogiem. Wykonywano je w różnym kształcie z granitu bądź piaskowca. W Niemczech jest ich parę tysięcy, na Śląsku kilkaset, większość z nich pochodzi z XIII - XV wieku, ale bywają i XIX- wieczne. Na wschodzie Polski jednak szukać ich darmo: związane były z łacińskim kręgiem kulturowym, obyczajem dworskim i zachodnim prawem świeckim i kościelnym. Neple byłyby więc absolutnym wyjątkiem.
Czy był tu ołtarz pogański?
Może więc Baba jest reliktem czasów dawniejszych? W okresie przedchrześcijańskim często umieszczano głazy jako elementy dawnych kultów, zwłaszcza słonecznego. Wbrew wyobrażeniom niektórych, ziemie dzisiejszej Polski nie przyjęły chrześcijaństwa jednego dnia 966 roku, lecz był to proces rozciagnięty na stulecia (na Litwie nawet do XIX wieku!). Może więc jeszcze i w późnym średniowieczu jakiś mądry misjonarz widząc pół- pogańskie obyczaje ludu nadbużańskiego (...Panu Bogu świeczkę i diabłu ogarek...) nakazał pogański głas ofiarny przekuć na krzyż? Jest to oczywiście tylko hipoteza, której chyba nie da się zweryfikować.
Niemniej jednak warto nad Bugiem w okolicach Nepli się powłóczyć. Jako bonus o kilkaset metrów dalej spostrzegawczy znajdą ... sowiecki czołg! Czego on jest symbolem dochodzić nie trzeba.