Obrońca Ziemi Puławskiej
Wspomnianym uczniem był Marian Bernaciak, który urodził się 6 marca 1917 r. w Zalesiu. W 1937 r. ukończył Państwowe Gimnazjum Koedukacyjne im. ks. A. Czartoryskiego. Po odbyciu służby wojskowej w Mazowieckiej Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii w Zambrowie pracował w urzędzie pocztowym w Sobolewie. Był uczestnikiem wojny obronnej 1939 r. w szeregach 2 Pułku Artylerii Ciężkiej z Chełma. Podczas obrony Włodzimierza Wołyńskiego dostał się do niewoli sowieckiej, z której uciekł i powrócił w rodzinne strony. W 1940 r. zaangażował się w działalność konspiracyjną i utworzył oddział partyzancki, który w 1944 r. przeprowadził ponad 20 akcji bojowych przeciwko Niemcom. Podczas Akcji Burza w 1944 r. zajął samodzielnie Ryki, a w Dęblinie uratował przed zniszczeniem ważne obiekty wojskowe, gospodarcze oraz uchronił ludność przed wywózką. Na czele ok. 350 partyzantów podjął również marsz w celu pomocy walczącym powstańcom warszawskim, zakończony niepowodzeniem. Po rozwiązaniu oddziału ukrywał się poszukiwany przez NKWD. W 1945 r. odtworzył go zostając także dowódcą zgrupowania oddziałów Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość w Inspektoracie Rejonowym "Puławy", a następnie zastępcą inspektora puławskiego ds. bezpieczeństwa. Awansował wówczas do stopnia majora. Zgrupowanie to przeprowadziło wiele akcji przeciwko władzom komunistycznym. W 1945 r. dokonało m.in.: rozbicia Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Puławach i uwolniło 107 więźniów, stoczyło zwycięską bitwę w Lesie Stockim z kilkuset osobową grupą operacyjną zwalczającą oddziały partyzanckie oraz odbiło pod Bąkowcem transport ok. 120 więźniów. 24 czerwca 1946 r. Marian Bernaciak "Orlik" został zaatakowany przez grupę żołnierzy 1 Dywizji Piechoty oraz oddział Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego koło wsi Piotrówek, dwukrotnie ranny podczas próby ucieczki, popełnił samobójstwo. Jego zwłoki przetransportowano do Warszawy i pochowano na cmentarzu Bródnowskim.
Waleczny starosta
Ostatnim przedwojennym starostą puławskim był Alojzy Kaczmarczyk, który urodził się 31 maja 1896 r. we wsi Paczułtowice. Jako uczeń należał do kilku organizacji patriotycznych "Znicz", Drużyny Strzeleckiej i Związku Strzeleckiego. Był również żołnierzem I Brygady Legionów Polskich. W 1919 r. ukończył szkołę podchorążych i został mianowany na podporucznika. Jako oficer 5. Pułku Piechoty uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej, a w 1923 r. po otrzymaniu awansu na kapitana przeszedł do rezerwy na własną prośbę.
Będąc cywilem podjął pracę w wileńskim Banku Polskim oraz studiował prawo na Uniwersytecie Stefana Batorego. W 1928 r. został naczelnikiem jednego z wydziałów urzędu wojewódzkiego w Wilnie, a następnie był starostą w Białymstoku, Wołkowysku i Suwałkach oraz wicewojewodą w Stanisławowie i Nowogródku. 11 października 1937 r. objął urząd starosty w Puławach. Po zajęciu miasta przez Niemców w 1939 r. wyjechał do Lublina, gdzie został aresztowany i osadzony na Zamku Lubelskim. Zwolniony w 1940 r. przeniósł się do Krakowa i rozpoczął działalność w Związku Walki Zbrojnej, pracując jako księgowy w sklepie. W strukturach podziemnych awansował na majora i był szefem administracji zastępczej Okręgu Związku Walki Zbrojnej/Armii Krajowej Kraków (1940-1943). W 1943 r. awansował na podpułkownika i objął stanowisko szefa wydziału wojskowego Okręgu Kraków AK. Aresztowany przez Gestapo w 1944 r. uciekł z więzienia i wyjechał do Warszawy, gdzie zastał go wybuch Powstania Warszawskiego. Po jego upadku był więziony w obozie Gross-Rosen i Mathausen.
Po opuszczeniu obozu w 1945 r. powrócił do Krakowa i działał w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj, a po jej rozwiązaniu w Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość. Kierował zespołem polityczno-doradczym przy Obszarze Południowym WiN, a następnie Doradczym Komitetem Politycznym przy II Zarządzie Głównym WiN. W 1946 r. został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa. Na podstawie wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie 10 września 1947 r., gdzie przewodniczącym składu sędziowskiego był sędzia Romuald Klimowiecki, a prokuratorem Stanisław Zarakowski, ten kawaler srebrnego Krzyża Virtuti Militari został skazany za działalność konspiracyjną na karę śmierci oraz utratę praw publicznych, obywatelskich i honorowych na zawsze, a także na przepadek mienia. Wyrok wykonano 13 listopada 1947 r. w więzieniu przy ul. Montelupich przez rozstrzelanie. Ciała nie wydano rodzinie i pochowano w nieznanym miejscu. Wyrok skazujący został unieważniony postanowieniem Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie dopiero 17 stycznia 1992 r.
Fotografie przekazała do archiwum Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta POK "Dom Chemika" pani Krystyna Iżewska oraz udostępnili je do celów edukacyjnych I LO im. ks. A. J. Czartoryskiego.
Opracował Zbigniew Kiełb
(Pracownia Dokumentacji Dziejów Miasta w Puławach)
